Thuyết Âm Dương Là Gì? Khái Niệm Và Ứng Dụng Trong Y Học

Thuyết âm dương đóng vai trò là yếu tố cốt lõi của triết học cổ đại phương Đông. Trong đó, âm – dương chính là động lực của mọi sự vận động, của mọi hiện tượng trong vũ trụ. Theo quan điểm của triết học phương Đông, thuyết âm dương chính là biểu hiện rõ nhất của hai mặt đối lập, khi hai mặt này đấu tranh sẽ giúp vũ trụ phát triển không ngừng

• Xem thêm: Công cụ đo đạc trong phong thủy thời cổ đại

Thuyết Âm Dương là gì? Khái niệm của thuyết âm dương

Khái niệm của thuyết âm dương thuở ban đầu dùng để chỉ mặt đón nắng hay xấp bóng, , Hứng về phía mặt trời được gọi là dương , hướng xấp bóng được gọi là âm . Về sau âm dương được chỉ tình trạng đối lập, tăng giảm của vạn vật . Trong tố vấn kỉ cương của vạn vật , là cha mẹ của mọi biến hóa , là khởi nguồn của sinh sát, là bản phủ của thân mình”. Tức đã coi âm và dương là 2 nguyên tố cơ bản trong việc thúc đẩy sự sinh trưởng và biến hóa của vạn vật trong trời đất.

Phong thủy dùng khái niệm của âm dương để giải thích về trời và đất , cho rằng con người cũng được sinh ra từ 2 khí âm dương. Các nhà phong thủy đã kết hợp với âm dương và bát quái . Tiên thiên bát quái dùng lưỡng nghi, tứ tượng để phân định quái lại, dùng số sinh và số thành để phân định âm dương , các số 9, 87, 7, 6 là dương, các số 4, 3, 2, 1 là âm . Trong la bàn chuyên dụng của phong thủy , âm và dương có vị trí cố định , từ hướng tây bắc đến hướng chính đông là dương, từ hướng đông nam đến hướng chính tây là âm.

• Xem thêm: 10 phương pháp quan sát phong thủy

Quy luật cơ bản của thuyết âm dương

Học thuyết âm dương được chia thành rất nhiều quy luật cơ bản tượng trưng cho các cặp phạm trù khác nhau. Hơn nữa chúng thể hiện chính quy luật vận động và phát triển không ngừng trong mỗi sự vật, sự việc. Đây là yếu tố cốt lõi giúp cho vũ trụ phát triển bình thường, không bị xáo trộn.

Quy luật âm dương đối lập

Quy luật âm dương đối lập cho rằng 2 mặt của âm dương luôn luôn tồn tại sự mâu thuẫn và ức chế lẫn nhau. Trong thế giới tự nhiên chúng sẽ đối lập nhau về bản chất, có yếu tố này sẽ không tồn tại yếu tố kia.

Ví dụ như sự đối lập của ngày và đêm, sáng và tối, lửa với nước,…

Quy luật âm dương hỗ căn

Quy luật âm dương hỗ căn bạn có thể hiểu một cách đơn giản là sự tương trợ lẫn nhau để tồn tại. Âm và dương đều mang đến những tác động tích cực cho mọi hiện tượng, sự vật mà không thể phát triển nếu như chỉ tồn tại một yếu tố.

Âm dương tiêu trưởng

Tiêu có nghĩa là tiêu vong, trưởng là phát triển, sinh trưởng. Quy luật âm dương tiêu trưởng phản ánh sự phát triển và tiêu vong của mọi vạn vật, sự việc. Nó nói lên mối quan hệ chuyển hóa của 2 mặt âm và dương.

Để hiểu rõ hơn về quy luật này các nhà triết học đã đưa ra ví dụ dụ về sự thay đổi của 4 mùa trong một năm. Nhiệt độ giữ các mùa cũng luân phiên thay đổi, từ nóng sang lạnh.

• Nhiệt độ biến đổi từ lạnh sang nóng được gọi là âm tiêu dương trưởng.
• Nhiệt độ từ thay đổi từ nóng qua lạnh được gọi là dương tiêu âm trưởng.

Cũng theo quy luật này sự vận động và tiêu vong của âm và dương chỉ mang tính giai đoạn, không tồn tại mãi mãi, chúng sẽ chuyển hóa khi ở một thời điểm nào đó.

• Xem thêm: 10 nguyên tắc trong quan sát phong thủy

Âm dương bình hành

Hai mặt âm dương tuy đối lập, vận động không ngừng nhưng luôn luôn lập lại được thế thăng bằng, quân bình giữa hai mặt. Thăng bằng của hai mặt âm dương nói nên mâu thuẫn thống nhất, vận động và nương tựa lẫn nhau của vật chất.

Từ 4 quy luật trên của học thuyết âm dương, trong y học khi vận dụng người ta thấy được một số phạm trù sau (3 phạm trù):

– Sự tương đối và tuyệt đối của hai mặt âm dương

– Trong âm có dương, trong dương có âm

Âm và dương có quan hệ hỗ căn, nương tựa vào nhau cùng tồn tại, có khi xen kẽ vào nhau trong sự phát triển.

Quy luật âm dương bình hành

Hai mặt âm và dương có sự đối lập lẫn nhau nhưng chúng vẫn không ngừng vận động và lặp lại, trở về thế cân bằng. Triết học gọi đó là thể quân bình giữa hai mặt. Khi 2 mặt này mất đi sự cân bằng vốn có sẽ phản ánh sự mâu thuẫn thống nhất, vận động và nương tựa lẫn nhau.

Ngoài những quy luật đã nêu trên, các nhà triết học còn phát hiện ra các cặp phạm trù sau:

• Hai mặt âm dương có tính tương đối và tuyệt đối:  Các nhà triết học cho biết sự đối lập của 2 mặt âm dương mang tính chất tuyệt đối, tuy nhiên ở trong một điều kiện nhất định chúng lại có tính tương đối. Ví dụ như hàn là yếu tố âm, đối lập với nhiệt là yếu tố dương. Thế nhưng lương (mát) lại thuộc yếu tố âm và đối lập với ôn (ấm) thuộc yếu tố dương
• Trong dương chứa dương và trong âm chứa dương: Như đã nói 2 mặt âm và dương luôn tồn tại và nương tựa lẫn nhau để phát triển. Thế nhưng đôi khi 2 mặt này lại xen kẽ vào nhau để cùng phát triển.
• Mối quan hệ giữa bản chất và hiện tượng: Bản chất và hiện tượng luôn phải phù hợp với nhau. Thế nhưng đôi khi bản chất không phù hợp với hiện tượng. Do đó trong khám chữa bệnh cần tìm hiểu và xác định chính xác bản chất để chỉ định đúng loại thuốc phù hợp, loại bỏ các yếu tố gây nên bệnh.

Ứng dụng học thuyết âm dương trong y học

Về cấu tạo của cơ thể và sinh lý

Âm bao gồm: tạng, kinh âm, huyết, bụng, bên trong, phía dưới. TK thực vật ( ức chế) ……..
Dương bao gồm: phủ, kinh dương, khí (cn hoạt động…), phần lưng, phía trên, TK động vật……
Tạng thuộc âm, do trong âm có dương và ngược lại nên ta có bảng sau:

Tạng	Âm	Dương
Phế	Phế âm	Phế khí
Thận	Thận âm	Thận dương
Can	Can huyết	Can khí
Tâm	Tâm huyết	Tâm khí
Tỳ	Tỳ âm	Tỳ dượng
CN sinh lý	Vật chất và dinh dưỡng	Hoạt động cơ năng

Về quá trình phát sinh và phát triển bệnh

– Bệnh tật phát sinh ra do sự mất thăng bằng về âm dương trong cơ thể được biểu hiện bằng thiên thắng và thiên suy:

Hội chứng Thiên thắng

• Dương thắng gây chứng nhiệt (sốt, mạch nhanh, khát nước, phân táo, nước tiểu đỏ, mạch sác…
• Âm thắng gây chứng hàn (người lạnh, chân tay lạnh, mạch trầm, ỉa lỏng, nước tiểu trong…..

Hội chứng Thiên suy

• Dương hư: các trường hợp lão suy, hội chứng hứng phấn TK giảm (ức chế)
• Âm hư: mất nước điện giải, hội chứng ức chế TK giảm ( hứng phân)

– Trong quá trình phát triển của bệnh, tính chất của bệnh còn chuyển hóa lẫn nhau giữa hai mặt âm dương:

• Như bệnh tại phần dương ảnh hưởng đến phần âm (dương thắng tắc âm bệnh),
• Như bệnh tại phần âm ảnh hưởng đến phần dương (âm thắng tắc dương bệnh),

– Sự mất thăng bằng âm dương gây ra các chứng bệnh (tr chứng) ở những vị trí khác nhau tùy theo vị trí đó thuộc về phần âm hay dương:

• Dương thịnh sinh ngoại nhiệt: sốt, người và tay chân nóng, vì phần dương thuộc biểu, thuộc nhiệt
• Âm thịnh sinh nội hàn: ỉa chảy, người lạnh, nước tiểu trong dài vì phần âm thuộc lý thuộc hàn.
• Âm hư sinh nội nhiệt: như mất nước, tân dịch giảm gây chứng khát nước, họng khô, nước tiểu đỏ….
• Dương hư sinh ngoại hàn: sợ lạnh, chân tay lạnh vì phần dương khí bên ngoài bị giảm sút.

Về chẩn đoán bệnh

Dựa vào tứ chẩn để khám bệnh

• Vọng, văn, vấn thiết, để khai thác các triệu chứng thuộc hàn hay nhiệt, hư hay thực của các tạng phủ kinh lạc

Dựa vào 8 cương lĩnh

• Để đánh giá vị trí nông sâu của bệnh, tính chất bệnh, trạng thái người bệnh và xu thế trung nhất của người bệnh (biểu- lý, hư – thực, hàn – nhiệt, âm – dương), trong đó âm và dương là hai cương lĩnh tổng quát nhất gọi là tổng cương; thường bệnh ở biểu là thực, nhiệt thuộc về dương; bệnh ở lý là hàn , là hư thuộc về âm.
• Dựa vào tứ chẩn mục đích khai thác các triệu chứng bệnh và căn cứ vào bát cương để bệnh tật được quy thành các hội chứng thiên thắng hay thiên suy về âm dương của các tạng phủ kinh lạc…

Về chữa bệnh và các phương pháp chữa bệnh

Chữa bệnh

Là điều hòa lại sự mất thăng bằng về âm dương của cơ thể tùy theo tình trạng hư – thực, hàn – nhiệt của bệnh bằng các phương pháp khác nhau như châm cứu, thuôc, xoa bóp, khí công…

Về thuốc

Được chia thành 2 loại:

• Thuốc lạnh, mát (hàn lương) thuộc âm dùng chữa bệnh thuộc dương.
• Thuốc nóng, ấm (nhiệt ôn) thuộc dương dùng để chữa bệnh hàn thuộc âm.

Về châm cứu

• Bệnh nhiệt dùng châm, hàn dùng cứu; bệnh hư thì bổ, thực thì tả.
• Bệnh thuộc tạng (thuộc âm) dùng các huyệt du sau lưng( thuộc dương); bệnh thuộc phủ (thuộc dương) dùng các huyệt mộ ở vùng ngực, bụng (thuộc âm), tuân theo nguyên tắc “ theo dương dẫn âm, theo âm dẫn dương

Trên đây là toàn bộ nội dung bài biết Thuyết âm dương là gì? khái niệm của thuyết âm dương trong y học. Hy vọng sau bài viết này chúng tôi có thể mang đến nhiều thông tin bổ ích cho các bạn.